ks. Mariusz Szram
ISBN: 978-83-7702-068-5
Stron: 770
Format: B5 (oprawa twarda)
Rok wydania: 2010

W niniejszym opracowaniu próbowałem porównawczo zestawić poglądy na temat ciała zmartwychwstałego, prezentowane przez autorów wczesnochrześcijańskich działających na przełomie II i III wieku, w okresie ożywionej polemiki przeciw pogańskim i wewnątrzchrześcijańskim adwersarzom prawdy o powrocie ludzkiego ciała do życia, której świadectwem są powstałe wówczas traktaty rezurekcyjne lub duże fragmenty dzieł teologicznych tej kwestii poświecone. Wprawdzie problematyka centralna dla podjętego tematu, czyli zagadnienie charakterystyki i losów ciała zmartwychwstałego oraz jego relacji do ciała ziemskiego, którym to kwestiom były podporządkowane inne rozważania zawarte w tej monografii, nie zajmowała pierwszego miejsca we wspomnianej literaturze o zmartwychwstaniu, skupiającej się na jego uzasadnieniu i obronie, to pozwala wnioskować, że nie tylko Orygenes podejmował w szerszy sposób kwestię statusu ciała zmartwychwstałego - chociaż pisał w tym czasie na ten temat najwięcej i w sposób najbardziej twórczy, a zarazem kontrowersyjny - ale również pozostali badani autorzy mieli o kształcie zmartwychwstałego ciała więcej do powiedzenia niż dotąd sadzono. (z Zakończenia)


Spis treści

Wstęp

Rozdział I
Rozwój nauki o ciele zmartwychwstałym do końca II wieku

1. Biblijna koncepcja ciała i zmartwychwstania człowieka
A. Terminologia biblijna dotycząca ciała
a) W Starym Testamencie
b) W Nowym Testamencie
B. Kształtowanie się wiary w cielesne zmartwychwstanie w księgach Pisma świętego
a) W tekstach starotestamentalnych
b) W tekstach nowotestamentalnych
2. Tematyka powrotu człowieka do życia w pozakanonicznej literaturze apokryficznej
A. W apokryfach Starego Testamentu
B. W apokryfach Nowego Testamentu
3. Starożytne kierunki filozoficzne a wczesnochrześcijańska koncepcja ciała i jego zmartwychwstania
A. Nurt platoński
B. Nurt stoicki
4. Poglądy rezurekcyjne Ojców Apostolskich i apologetów
A. W pismach Ojców Apostolskich
a) Didache - zmartwychwstanie umarłych jako znak paruzji
b) Klemens Rzymski - pierwsza próba połączenia argumentacji biblijnej i pozabiblijnej za zmartwychwstaniem ciała
c) Ignacy z Antiochii i Polikarp ze Smyrny - antydoketystyczna obrona realności zmartwychwstałego ciała Chrystusa
d) Homilia z II w. (2 List Klemensa Rzymskiego), Pasterz Hermasa i List Pseudo-Barnaby - inkarnacyjne uwarunkowanie zmartwychwstania i argumentacja moralna
e) Homilia paschalna Melitona z Sardes - zmartwychwstanie Chrystusa w ciele znakiem Jego boskości
f) Hipolit - zmartwychwstały człowiek podobny do aniołów, z ciałem odmłodzonym i niezniszczalnym
B. W pismach apologetów
a) Justyn - ciało ogarnięte przez nieśmiertelność, niecierpiętliwość i niezniszczalność
b) Minucjusz Feliks, Teofil z Antiochii, Tacjan Syryjczyk - powrót do życia tego samego ciała dzięki wszechmocy Bożej
C. Klemens Aleksandryjski - prawdziwe piękno ciała zmartwychwstałego

Rozdział II
Polemiczny kontekst teologii ciała zmartwychwstałego na przełomie II i III wieku

1. Pogańskie zarzuty wobec chrześcijańskiej wiary w zmartwychwstanie ciała
2. Wątpliwości dotyczące zmartwychwstania ciała w środowisku chrześcijańskim
3. Gnostycka koncepcja ciała ludzkiego i krytyka cielesnego zmartwychwstania
4. Millenaryzm - eschatologiczny materializm i doktryna o pierwszym zmartwychwstaniu

Rozdział III
Podstawowa terminologia patrystyczna przełomu II i III wieku dotycząca ciała i zmartwychwstania

1. νεκρός/mortuus
2. σάρξ/caro i σωμα/corpus oraz terminy pokrewne
A. W dziele Pseudo-Justyna
B. W pismach Atenagorasa
C. W pismach Ireneusza
D. W pismach Tertuliana
E. W pismach Orygenesa
3. ανάστασις/resurrectio i terminy pokrewne
A. W dziele Pseudo-Justyna
B. W pismach Atenagorasa
C. W pismach Ireneusza
D. W pismach Tertuliana
E. W pismach Orygenesa

Rozdział IV
Miejsce ciała ziemskiego i zmartwychwstałego w strukturze człowieka

1. Stanowisko Pseudo-Justyna: człowiek cielesny, ukształtowany na obraz Boży, złożony z duszy i ciała
2. Stanowisko Atenagorasa: natura ludzka to jedna istota żywa zbudowana z dwóch składników
3. Stanowisko Ireneusza: doskonały człowiek to ciało ukształtowane na obraz Boży, zjednoczone z duszą, która przyjęła Ducha Ojca
A. Ciało jako konieczny element i podstawa substancjalna bytu ludzkiego
B. Ciało ukształtowane na obraz Boży
4. Stanowisko Tertuliana: człowiek jako rodzaj spinki łączącej dwie substancje: duszę i ciało
A. Człowiek jest przede wszystkim ciałem
B. Ukształtowane ciało jako obraz Boży
5. Stanowisko Orygenesa: ciało w cieniu duszy
A. Ciało podporządkowane duszy i podlegające zmianom, ale stanowiące nieodłączny atrybut bytów stworzonych
B. Ciało nie jest obrazem Bożym

Rozdział V
Uzasadnienie zmartwychwstania ciała

1. Stanowisko Pseudo-Justyna: zmartwychwstanie ciała ziemskiego możliwe i godne Boga
A. Argumentacja filozoficzna i biblijno-teologiczna
B. Kwestia rozumienia Pawłowego zdania „Ciało i krew nie odziedziczą Królestwa Bożego" (1 Kor 15, 50)
2. Stanowisko Atenagorasa: filozoficzne uzasadnienie możliwości i konieczności zmartwychwstania ziemskiego ciała
3. Stanowisko Ireneusza: antygnostycka obrona zmartwychwstania ciała jako podstawy substancjalnej bytu ludzkiego
A. Przesłanki biblijno-teologiczne
B. Moralna i ontyczna interpretacja 1 Kor 15, 50
4. Stanowisko Tertuliana: dominacja argumentów teologicznych: wszechmoc Boża, godność stworzonego ciała, konieczność powstania na sąd
A. Argumentacja teologiczna i egzemplifikacja biblijna
B. Interpretacja dwuznacznych tekstów Pawłowych
5. Stanowisko Orygenesa: próba połączenia filozoficznego i teologicznego uzasadnienia cielesnego zmartwychwstania
A. Argumentacja filozoficzno-teologiczna
B. Argumentacja biblijno-teologiczna
C. Interpretacja Pawłowego tekstu 1 Kor 15, 50

Rozdział VI
Zmartwychwstałe ciało Chrystusa

1. Stanowisko Pseudo-Justyna: Chrystus zmartwychwstał w ciele, w jakim był na ziemi
2. Stanowisko Atenagorasa: milczenie o zmartwychwstaniu Chrystusa
3. Stanowisko Ireneusza: Chrystus zmartwychwstał w substancji ciała, otoczonego ojcowskim światłem
4. Stanowisko Tertuliana: w Chrystusie zmartwychwstało ciało, w którym się narodził, ale już nieśmiertelne
5. Stanowisko Orygenesa: zmartwychwstałe ciało Chrystusa mogące dostosować się do ziemskiej i niebiańskiej rzeczywistości

Rozdział VII
Relacja ciała do duszy w okresie przejściowym między śmiercią a zmartwychwstaniem

1. Stanowisko Pesudo-Justyna: po odejściu duszy nie ma ciała
2. Stanowisko Atenagorasa: sen duszy - kompletny rozkład ciała
3. Stanowisko Ireneusza: ciała sprawiedliwych przebywają w ziemi do pierwszego zmartwychwstania, ciała grzeszników - do ostatecznego zmartwychwstania i dnia sądu
4. Stanowisko Tertuliana: dusza otrzymująca wstępną odpłatę w otchłani, ciało pożarte przez ziemię i spoczywające we śnie
5. Stanowisko Orygenesa: rozkład ziemskiego ciała i cielesny „wehikuł" (όχημα) duszy

Rozdział VIII
Czas i sposób cielesnego zmartwychwstania

1. Stanowisko Pseudo-Justyna: przywrócenie ciała do pierwotnego stanu w nieokreślonej przyszłości
2. Stanowisko Atenagorasa: ponowne połączenie cząstek ciała w nieodległej przyszłości
3. Stanowisko Ireneusza: cielesne zmartwychwstanie sprawiedliwych i grzeszników rozdzielone królestwem millenarystycznym
4. Stanowisko Tertuliana: powrót ziemskiego ciała do życia i jego przemiana wpisane w millenaryzm
5. Stanowisko Orygenesa: daleko idąca przemiana cech ciała w nieznanej przyszłości
A. Czas zmartwychwstania
B. Sposób zmartwychwstania

Rozdział IX
Kwestia tożsamości ciała zmartwychwstałego z ziemskim oraz integralności ciała po zmartwychwstaniu

1. Stanowisko Pseudo-Justyna: ciało o tej samej postaci jak pierwotne
2. Stanowisko Atenagorasa: te same cząstki i budowa tych samych ludzi zgodna z ich własną naturą
3. Stanowisko Ireneusza: ta sama substancja i materia, te same członki ciała
4. Stanowisko Tertuliana: ciało wszelkie, to samo i nienaruszone
5. Stanowisko Orygenesa: ta sama substancja ciała (σώμα), ale nie te same cielesne składniki (σάρξ)
A. Zmienność i niezmienność materialnej substancji cielesnej
B. Niezmienna forma cielesnej tożsamości (είδος σωματικόν)
a kwestia relacji ciała zmartwychwstałego do ziemskiego
C. Czy ciało w ziemskiej postaci (σάρξ) zmartwychwstanie?
D. Problem integralności i wyglądu zmartwychwstałego ciała

Rozdział X
Przymioty ciała zmartwychwstałego i jego dalsze losy

1. Stanowisko Pseudo-Justyna: ciało nienaruszone
2. Stanowisko Atenagorasa: ciało niezniszczalne
3. Stanowisko Ireneusza: ciało ziemskie przyjmujące jakość Ducha i ukształtowane na podobieństwo Syna
4. Stanowisko Tertuliana: ciało ziemskie, ale przemienione na nieskazitelne i nieśmiertelne, podobne do odzienia anielskiego
5. Stanowisko Orygenesa: ciało wyposażone w nowe duchowe jakości
A. Charakterystyka zmartwychwstałych ciał sprawiedliwych i grzeszników
a) Cechy ciała wspólne dla wszystkich zmartwychwstałych: nieśmiertelność i niezniszczalność oraz niewidoczność
b) Cechy ciał zbawionych: eteryczność oraz świetlistość i czystość
c) Cechy ciał grzeszników: eteryczność skażona ciężkością i ciemnością
d) Możliwość finalnej przemiany ciał grzeszników i ich ostateczne cechy
B. Czy Orygenes sądził, że wszelkie ciało ostatecznie zaniknie?

Zakończenie - bilans podobieństw i różnic

Wykaz skrótów
Bibliografia
Indeks cytatów biblijnych
Indeks cytatów patrystycznych
Indeks cytatów z pism apokryficznych
Indeks cytatów z pism gnostyckich
Indeks cytatów z literatury starożytnej
Summary
Table of Contents