Wanda Bajor ISBN: 978-83-7702-187-3 Pages: 612 Format: B5 Year: 2011 Language: Latin, Polish
Książka składająca się z edycji krytycznej i analizy historyczno-filozoficznej komentarza Benedykta Hessego do traktatu O duszy Arystotelesa prezentuje stanowisko XV-wiecznego krakowskiego myśliciela w perspektywie starożytnej i średniowiecznej dyskusji na temat natury człowieka. Znaczenie tej edycji wynika z roli, jaką pełniła antropologia Arystotelesa, dominująca w europejskim dyskursie o naturze człowieczeństwa przynajmniej do połowy wieku XVIII. Benedykt Hesse to wybitna i znacząca postać w historii polskiej nauki. Był on wszechstronnym uczonym, teologiem i filozofem, a także znakomitym organizatorem życia społeczno-politycznego, skupionego w środowisku XV-wiecznego Uniwersytetu Krakowskiego. Waga zaś średniowiecznych komentarzy do traktatu Arystotelesa płynie z roli interpretacji dzieła Stagiryty formułowanych w kulturze chrześcijańskiej Europy, w której problematyka mająca odniesienia światopoglądowe była ze zrozumiałych powodów uprzywilejowana. Komentarz Benedykta Hessego zawiera zasadniczy korpus arystotelesowskiej nauki o duszy, a tym samym umożliwia dotarcie do integralnie ujętej antropologii tego autora zawartej w jego monumentalnej sumie antropologicznej. Hesse podejmuje bowiem zarówno rozbudowaną problematykę epistemologiczną w wymiarze poznania zmysłowego i intelektualnego, jak i właściwą metafizykę człowieka jako psychofizycznej całości. Problematyka ta została ujęta nie tylko w szerokim kontekście filozoficznym, ale nawet teologicznym (eschatologicznym), z jednoczesnym omówieniem szczegółowych zagadnień fizjologicznych.
Spis treści
Przedmowa Avant propos
Część pierwsza Wstęp do edycji
1. Życie Benedykta Hessego 2. Osobowość i formacja intelektualno-duchowa 3. Pisma Benedykta Hessego 4. Komentarz Benedykta Hessego do De anima Arystotelesa 5. Autorstwo i czas powstania 6. Relacje między zachowanymi przekazami 7. Filiacje i oryginalność Quaestiones Benedykta Hessego 8. Porównanie Quaestiones Benedykta Hessego z Quaestiones Londoriusza 9. Zasady edycji 10. Opisy kodeksów 11. Relacje między foliami rękopisów 12. Symbole i skróty
Préface à l’edition 1. Vie de Benoît Hesse 2. Personnalité formation intellectuelle et spirituelle 3. Ecrits de Benoît Hesse 4. Commentaire de Benoît Hesse sur De anima d’Aristote 5. Paternité et date de réalisation 6. Relations entre les commentaires conservés 7. Affiliations et originalité de Quaestiones de Benoît Hesse 8. La comparaison de Quaestiones de Benoît Hesse et de Quaestiones de Londorius 9. Principes de l’édition
Część druga Tradycja komentarzy do De anima Arystotelesa i antropologia Benedykta Hessego
I. Starożytna tradycja interpretacyjna traktatu Arystotelesa De anima 1. Komentarze i komentatorzy 2. Psychologia perypatetycka a) Teofrast z Eresos b) Andronikos z Rodos c) Aleksander z Afrodyzji 3. Neoplatońskie ujęcie arystotelesowskiej psychologii a) Plotyn i Porfiriusz b) Medycyna teoretyczna w psychologii: Galen i Hipokrates c) Temistiusz d) Symplicjusz e) Jan Filopon f) Augustyn
II. Średniowieczna tradycja interpretacyjna traktatu Arystotelesa De anima 1. Komentatorzy wczesnośredniowieczni 2. Komentatorzy islamscy a) Awicenna b) Awerroes 3. Elementy psychologii XII w. 4. Komentatorzy dojrzałej scholastyki a) Siger z Brabantu b) Bonawentura c) Albert Wielki d) Tomasz z Akwinu e) Idzi Rzymianin f) Jan Duns Szkot
III. Traktat Arystotelesa De anima w XIV-wiecznej tradycji komentatorskiej 1. Tradycja nominalistyczna a) Wilhelm Ockham b) Jan Burydan 2. Tradycja burydanowska a) Marsyliusz z Inghen b) Mikołaj Oresme c) Wawrzyniec z Lindores (Londoriusz)
IV. Główne zagadnienia antropologii Benedykta Hessego 1. Traktat Arystotelesa O duszy 2. Komentarz Benedykta Hessego do traktatu Arystotelesa O duszy 3. Rozgraniczenia metodologiczne 4. Przedmiot psychologii 5. Definicje duszy 6. Jedność psychofizyczna człowieka 7. Sprawa monopsychizmu 8. Natura i podział intelektu 9. Władze duszy 10. Wielość form 11. Poznanie umysłowe 12. Bóg i ludzkie poznanie 13. Pochodzenie i nieśmiertelność duszy ludzkiej 14. Losy duszy po śmierci
Część trzecia Benedykta Hessego Quaestiones disputatae super tres libros «De anima» Aristotelis (Księgi II i III)
Benedictus Hesse, Quaestiones disputatae super tres libros De anima Aristotelis (Libri II et III)
Liber II Qu. 1. Circa inicium secundi libri De anima quaeritur: Utrum ens communiter dividitur in substantiam et accidens Qu. 2. Utrum divisio substantiae, scilicet in materiam, formam et compositum, sit bene posita Qu. 3. Utrum anima sit substantia, quae est forma Qu. 4. Utrum anima sit actus primus Qu. 5. Utrum anima sit actus corporis Qu. 6. Utrum omnis anima sit actus corporis organici Qu. 7. Utrum omnis anima sit actus corporis physici vitam habentis in potentia Qu. 8. Utrum deffinitio animae sit bene posita Qu. 9. Utrum ex corpore et anima sit unum per se et essentialiter Qu. 10. Utrum visu deficiente, occulus non sit occulus Qu. 11. Utrum quadruplex sit modus vivendi Qu. 12. Utrum potentia vegetativa potest separari a sensitiva et aliae a vegetativa non Qu. 13. Utrum sensus tactus sit primus sensuum Qu. 14. Utrum in eodem homine sint plures formae substantiales Qu. 15. Utrum in partibus plantarum et animalium anulosorum et partibus animalium entomorum abscisis sit anima Qu. 16. Utrum potentiae animae distinguuntur loco et subiecto Qu. 17. Utrum potentiae animae sint realiter distinctae ab ipsa anima, vel sint ipsa animamet Qu. 18. Utrum potentia intellectiva separatur ab aliis potentiis, sicut perpetuum a corruptibili Qu. 19. Utrum actus activorum sint in patiente bene praedisposito Qu. 20. Utrum secunda definitio animae sit bene posita Qu. 21. Circa capitulum secundum, quaeritur: Utrum tantum quinquae sint potentiae animae Qu. 22. Utrum inter potentias animae sit ordo Qu. 23. Utrum ubicumque est sensus, ibi et appetitus Qu. 24. Utrum divisio appetitus sit bene posita Qu. 25. Utrum definitio esuriei et sitis sit bene posita, capiendo "et" copulative et non copulatim Qu. 26. Utrum potentiae animae distinguuntur per actus Qu. 27. Utrum potentiae animae distinguuntur per obiecta Qu. 28. Utrum in qualibet parte corporis animati sit tota anima Qu. 29. Utrum quaelibet pars animalis sit animal Qu. 30. Circa tractatum secundum, quaeritur: Utrum tantum tres sint potentiae animae vegetativae Qu. 31. Utrum naturalissimum operum in viventibus sit generare sibi simile Qu. 32. Utrum omnia viventia perfecta non orbata, nec habentia generationem spontaneam generant sibi simile Qu. 33. Utrum omnia entia appetant esse divinum et immortale et agunt propter ipsum Qu. 34. Utrum divisio finis sit bene posita Qu. 35. Utrum generantia non possunt assimilari divino continuitate propter illud, quod nullum corruptibilium contingit permanere Qu. 36. Utrum anima est causa corporis viventis secundum triplex genus causae Qu. 37. Dubitatur: Utrum viventia solum alantur, nutriantur et augeantur Qu. 38. Utrum nutritio in animali sit possibilis Qu. 39. Utrum anima sit magis causa nutritionis quam ignis Qu. 40. Utrum omnium a natura constantium est terminus, et ratio magnitudinis, augmenti et nutrimenti Qu. 41. Circa capitulum secundum quaeritur: Utrum conditiones alimenti sint bene positae Qu. 42. Utrum aqua sit nutrimentum ignis Qu. 43. Utrum omnis generatio sibi similis fiat ex alimento superfluo Qu. 44. Circa tractatum tertium quaeritur: Utrum sensus sit virtus passiva Qu. 44A. Dubitatur: Utrum sensuum ipsorum sit sensus Qu. 45. Utrum ad sentiendum necesse est esse sensum agentem ponere Qu. 46. Utrum divisio passionis in passionem corruptivam et salvativam sit bene posita Qu. 47. Utrum differentia inter sensum et intellectum sit bene posita Qu. 48. Circa capitulum secundum, tractatus tertii, quaeritur: Utrum divisio sensibilis sit bene posita, scilicet in sensibile per se et per accidens Qu. 49. Utrum divisio sensibilis per se in sensibile proprium et commune sit bene posita Qu. 50. Utrum sensum contingit decipi circa proprium sensibile Qu. 51. Utrum tantum quinque sunt sensibilia propria Qu. 52. Utrum tantum quinque sunt sensibilia communia Qu. 53. Circa capitulum tertium quaeritur: Utrum tantum quinque sunt visibilia Qu. 54. Utrum color sit primum et proprium obiectum visus Qu. 55. Utrum lumen sit corpus Qu. 56. Utrum ad videndum colores requiratur lumen propter videndum colores Qu. 57. Utrum lumen multiplicatur per medium in instanti Qu. 58. Circa capitulum quartum quaeritur: Utrum divisio corporum sit bene posita Qu. 59. Dubitatur, quid requiritur ad sonum Qu. 60. Utrum sonus sit subiective in corpore sonante vel in medio Qu. 61. Utrum campana pulsante autem Socrate loquente sit idem sonus, quem quilibet nostrum audit Qu. 62. Utrum echon sit idem sonus cum sono primo Qu. 63. Utrum definitio vocis sit bene posita Qu. 64. Circa capitulum quintum, quaeritur: Utrum odor multiplicatur in medio realiter vel spiritualiter Qu. 64A. Dubitatur, quid sit organum sensus olfactus Qu. 65. Utrum homo habet peiorem odoratum multis animalibus Qu. 66. Utrum homo habet certissimum tactum cum sit prudentissimum animalium Qu. 67. Utrum tactus in genere hominum est signum ingeniositatis et non ingeniositatis Qu. 68. Dubitatur: Utrum gustus est quidam tactus Qu. 68A. Dubitatur: Utrum omnis sensus sit unius contrarietatis Qu. 68B. Dubitatur: Utrum omnis sensus sit oppositorum Qu. 69. Utrum gustabile sit in humido tamquam in subiecto Qu. 70. Utrum sensus tactus sit unus sensus vel plures Qu. 71. Utrum duo corpora tangunt se Qu. 72. Utrum sensibile positum supra sensum facit sensationem Qu. 73. Circa tractatum quartum, quaeritur: Utrum omnis sensus sit susceptivus specierum sine materia Qu. 74. Utrum plantae sentiant aut non Qu. 75. Utrum sensus percipit suum obiectum vel sensibile concretive vel abstractive Qu. 76. Utrum excellens sensibile corrumpat sensum Qu. 77. Circa capitulum secundum, quaeritur: Utrum tantum quinque sunt sensus exteriores Qu. 78. Utrum omnia animalia perfecta non orbata habeant quinque sensus et sentiant omnia sensibilia Qu. 79. Circa capitulum tertium vel secundum aliquos circa tractatum quartum, quaeritur: Utrum praeter quinque sensus exteriores oportet ponere potentiam sensitivam interiorem, scilicet sensum communem Qu. 80. Utrum organum sensus communis sit ponendum in cerebro aut in capite Qu. 81. Circa capitulum ultimum, quaeritur: Utrum praeter sensum communem sint ponendae aliae virtutes sensitivae interiores Qu. 82. Utrum phantasia sit virtus interior
Liber III Qu. 1. Circa initium tertii libri De anima, quaeritur in quo libro, quo determinat de potentia intellectiva et appetitiva et motiva secundum locum. Quaeritur quaestio: Utrum ad scientiam naturalem pertinet considerare de parte animae mediante, qua intelligit et sapit Qu. 2. Utrum intellectus sit virtus passiva ab intelligibili Qu. 3. Utrum sicut se habet sensus ad sensibile, sic se habet intellectus ad intelligibile Qu. 4. Utrum necesse est intellectum antequam intelligat esse denudatum ab omni eo, quod intelligit, id est: Utrum antequam intelligit, habeat species intelligibiles Qu. 5. Utrum intellectus humanus sit immixtus materiae aut separatus a materia Qu. 6. Dubitatur: Utrum intellectus humanus generatur Qu. 7. Utrum intellectus possibilis sit pura potentia Qu. 8. Utrum differentiae inter sensum et intellectum sint bene assignatae Qu. 9. Utrum intellectus humanus sit forma substantialis Qu. 10. Utrum intellectus humanus sit forma substantalis inhaerens corpori humano Qu. 11. Utrum unus sit intellectus quo omnes homines intelligunt Qu. 12. Utrum intellectus possit aliquid intelligere Qu. 13. Utrum intellectus humanus possit intelligere se ipsum Qu. 14. Utrum in rebus materialibus res differt ab esse rei Qu. 15. Utrum in rebus immaterialibus res et esse rei differunt Qu. 16. Utrum in rebus immaterialibus idem est intellectus et quod intelligitur Qu. 17. Utrum intellectus fiet omnia Qu. 18. Utrum intellectus humanus in principio suae creationis habeat se tamquam tabula rasa, in qua nihil est depictum Qu. 19. Utrum propter actualiter intelligere necesse est ponere intellectum agentem Qu. 20. Utrum necesse sit in intellectu ponere duas differentias, scilicet intellectum agentem et intellectum possibilem Qu. 21. Dubitatur, ex quo dictum est, quod intellectus agens et possibilis differunt, quaeritur ergo: Utrum intellectus agens et possibilis magis differunt, quam intellectus practicus et speculativus Qu. 22. Utrum conditiones intellectus agentis sunt bene positae Qu. 23. Utrum conditiones intellectus in actu sunt bene positae Qu. 24. Utrum omne agens est nobilius passo Qu. 25. Utrum principium sit melius materia Qu. 26. Utrum intellectus sit perpetuus Qu. 27. Utrum intellectus sit virtus organica Qu. 28. Utrum reminiscimur post mortem Qu. 29. Utrum intellectus humanus post separationem a corpore intelligat Qu. 30. Utrum possibile sit intellectum humanum simul plura intelligere Qu. 31. Utrum omnis intellectio simplex sit vera, vel utrum omnis conceptus simplex sit verus Qu. 32. Utrum tantum tres sunt operationes intellectus Qu. 33. Utrum veritas et falsitas sint in intellectu Qu. 34. Utrum omne punctum et indivisibile numeratur seu intelligitur ut privatio. Quaestio tantum quaerit: Utrum omne punctum et indivisibile cognoscatur seu intelligatur vel concipiatur conceptu privativo Qu. 35. Utrum species intelligibiles maneant in intellectu cessante actuali intellectione Qu. 36. Utrum habitus intellectuales sint intensibiles et remissibiles Qu. 37. Utrum actus intelligendi et habitus intellectuales realiter differunt ab intellectu Qu. 38. Utrum species intelligibilis realiter distinguitur ab intellectione id est ab actu intelligendi Qu. 39. Utrum sensui conveniat componere et dividere Qu. 40. Utrum necesse sit quemlibet intelligentem phantasmata speculari Qu. 41. Utrum intellectum existentem non separatum a magnitudine contingat intelligere substantias separatas.Quaestio tantum quaerit: Utrum intellectus humanus coniunctus corpori posset intelligere Deum, intelligentias et alias substantias separatas Qu. 42. Utrum intellectus speculativus et intellectus practicus sint potentiae distinctae Qu. 43. Utrum non ens intelligitur Qu. 43A. Dubitatur, quis sit modus per quem movens intelligitur Qu. 44. Dubitatur: Utrum Deus potest intelligere impossibile, scilicet: Utrum potest intelligere chimaeram et hircocervum Qu. 45. Utrum lapis non est in anima, sed species lapidis Qu. 46. Utrum sicut manus est organum organorum, sic intellectus species specierum intelligibilium et sensus species sensibilium Qu. 47. Circa tractatum secundum, quaeritur: Utrum potentia animae motiva sit pars animae distincta ab aliis potentiis Qu. 48. Utrum potentae animae sint quodammodo infinitae Qu. 49. Utrum appetitus sit potentia animae distincta ab aliis potentiis Qu. 50. Utrum natura non deficit in necessariis, nec habundat in superfluis, nec facit aliquid frustra Qu. 51. Utrum differentia inter intellectum et phantasiam sit bene posita Qu. 52. Utrum divisiones appetitus sint bene positae Qu. 53. Utrum appetibile movet appetitum Qu. 54. Utrum possibile sit appetitus contrarios esse in eodem Qu. 55. Utrum appetitus et intellectus sint causae sufficientes et principia motus animalis Qu. 56. Utrum omnibus animalibus insit motus localis Qu. 57. Utrum animal ossibus et capillis sentiat Qu. 58. Utrum sensus tactus cuilibet animali sit necessarius
Index rerum Bibliografia Index personarum
|