Wanda Bajor
ISBN: 978-83-7702-187-3
Pages: 612
Format: B5
Year: 2011
Language: Latin, Polish

Książka składająca się z edycji krytycznej i analizy historyczno-filozoficznej komentarza Benedykta Hessego do traktatu O duszy Arystotelesa prezentuje stanowisko XV-wiecznego krakowskiego myśliciela w perspektywie starożytnej i średniowiecznej dyskusji na temat natury człowieka. Znaczenie tej edycji wynika z roli, jaką pełniła antropologia Arystotelesa, dominująca w europejskim dyskursie o naturze człowieczeństwa przynajmniej do połowy wieku XVIII. Benedykt Hesse to wybitna i znacząca postać w historii polskiej nauki. Był on wszechstronnym uczonym, teologiem i filozofem, a także znakomitym organizatorem życia społeczno-politycznego, skupionego w środowisku XV-wiecznego Uniwersytetu Krakowskiego. Waga zaś średniowiecznych komentarzy do traktatu Arystotelesa płynie z roli interpretacji dzieła Stagiryty formułowanych w kulturze chrześcijańskiej Europy, w której problematyka mająca odniesienia światopoglądowe była ze zrozumiałych powodów uprzywilejowana. Komentarz Benedykta Hessego zawiera zasadniczy korpus arystotelesowskiej nauki o duszy, a tym samym umożliwia dotarcie do integralnie ujętej antropologii tego autora zawartej w jego monumentalnej sumie antropologicznej. Hesse podejmuje bowiem zarówno rozbudowaną problematykę epistemologiczną w wymiarze poznania zmysłowego i intelektualnego, jak i właściwą metafizykę człowieka jako psychofizycznej całości. Problematyka ta została ujęta nie tylko w szerokim kontekście filozoficznym, ale nawet teologicznym (eschatologicznym), z jednoczesnym omówieniem szczegółowych zagadnień fizjologicznych.


Spis treści

Przedmowa
Avant propos

Część pierwsza
Wstęp do edycji

1. Życie Benedykta Hessego
2. Osobowość i formacja intelektualno-duchowa
3. Pisma Benedykta Hessego
4. Komentarz Benedykta Hessego do De anima Arystotelesa
5. Autorstwo i czas powstania
6. Relacje między zachowanymi przekazami
7. Filiacje i oryginalność Quaestiones Benedykta Hessego
8. Porównanie Quaestiones Benedykta Hessego z Quaestiones Londoriusza
9. Zasady edycji
10. Opisy kodeksów
11. Relacje między foliami rękopisów
12. Symbole i skróty

Préface à l’edition
1. Vie de Benoît Hesse
2. Personnalité formation intellectuelle et spirituelle
3. Ecrits de Benoît Hesse
4. Commentaire de Benoît Hesse sur De anima d’Aristote
5. Paternité et date de réalisation
6. Relations entre les commentaires conservés
7. Affiliations et originalité de Quaestiones de Benoît Hesse
8. La comparaison de Quaestiones de Benoît Hesse et de Quaestiones de Londorius
9. Principes de l’édition

Część druga
Tradycja komentarzy do De anima Arystotelesa i antropologia Benedykta Hessego

I. Starożytna tradycja interpretacyjna traktatu Arystotelesa De anima
1. Komentarze i komentatorzy
2. Psychologia perypatetycka
a) Teofrast z Eresos
b) Andronikos z Rodos
c) Aleksander z Afrodyzji
3. Neoplatońskie ujęcie arystotelesowskiej psychologii
a) Plotyn i Porfiriusz
b) Medycyna teoretyczna w psychologii: Galen i Hipokrates
c) Temistiusz
d) Symplicjusz
e) Jan Filopon
f) Augustyn

II. Średniowieczna tradycja interpretacyjna traktatu Arystotelesa De anima
1. Komentatorzy wczesnośredniowieczni
2. Komentatorzy islamscy
a) Awicenna
b) Awerroes
3. Elementy psychologii XII w.
4. Komentatorzy dojrzałej scholastyki
a) Siger z Brabantu
b) Bonawentura
c) Albert Wielki
d) Tomasz z Akwinu
e) Idzi Rzymianin
f) Jan Duns Szkot

III. Traktat Arystotelesa De anima w XIV-wiecznej tradycji komentatorskiej
1. Tradycja nominalistyczna
a) Wilhelm Ockham
b) Jan Burydan
2. Tradycja burydanowska
a) Marsyliusz z Inghen
b) Mikołaj Oresme
c) Wawrzyniec z Lindores (Londoriusz)

IV. Główne zagadnienia antropologii Benedykta Hessego
1. Traktat Arystotelesa O duszy
2. Komentarz Benedykta Hessego do traktatu Arystotelesa O duszy
3. Rozgraniczenia metodologiczne
4. Przedmiot psychologii
5. Definicje duszy
6. Jedność psychofizyczna człowieka
7. Sprawa monopsychizmu
8. Natura i podział intelektu
9. Władze duszy
10. Wielość form
11. Poznanie umysłowe
12. Bóg i ludzkie poznanie
13. Pochodzenie i nieśmiertelność duszy ludzkiej
14. Losy duszy po śmierci

Część trzecia
Benedykta Hessego Quaestiones disputatae super tres libros «De anima» Aristotelis (Księgi II i III)

Benedictus Hesse, Quaestiones disputatae super tres libros De anima Aristotelis (Libri II et III)

Liber II
Qu. 1. Circa inicium secundi libri De anima quaeritur: Utrum ens communiter dividitur in substantiam et accidens
Qu. 2. Utrum divisio substantiae, scilicet in materiam, formam et compositum, sit bene posita
Qu. 3. Utrum anima sit substantia, quae est forma
Qu. 4. Utrum anima sit actus primus
Qu. 5. Utrum anima sit actus corporis
Qu. 6. Utrum omnis anima sit actus corporis organici
Qu. 7. Utrum omnis anima sit actus corporis physici vitam habentis in potentia
Qu. 8. Utrum deffinitio animae sit bene posita
Qu. 9. Utrum ex corpore et anima sit unum per se et essentialiter
Qu. 10. Utrum visu deficiente, occulus non sit occulus
Qu. 11. Utrum quadruplex sit modus vivendi
Qu. 12. Utrum potentia vegetativa potest separari a sensitiva et aliae a vegetativa non
Qu. 13. Utrum sensus tactus sit primus sensuum
Qu. 14. Utrum in eodem homine sint plures formae substantiales
Qu. 15. Utrum in partibus plantarum et animalium anulosorum et partibus animalium entomorum abscisis sit anima
Qu. 16. Utrum potentiae animae distinguuntur loco et subiecto
Qu. 17. Utrum potentiae animae sint realiter distinctae ab ipsa anima, vel sint ipsa animamet
Qu. 18. Utrum potentia intellectiva separatur ab aliis potentiis, sicut perpetuum a corruptibili
Qu. 19. Utrum actus activorum sint in patiente bene praedisposito
Qu. 20. Utrum secunda definitio animae sit bene posita
Qu. 21. Circa capitulum secundum, quaeritur: Utrum tantum quinquae sint potentiae animae
Qu. 22. Utrum inter potentias animae sit ordo
Qu. 23. Utrum ubicumque est sensus, ibi et appetitus
Qu. 24. Utrum divisio appetitus sit bene posita
Qu. 25. Utrum definitio esuriei et sitis sit bene posita, capiendo "et" copulative et non copulatim
Qu. 26. Utrum potentiae animae distinguuntur per actus
Qu. 27. Utrum potentiae animae distinguuntur per obiecta
Qu. 28. Utrum in qualibet parte corporis animati sit tota anima
Qu. 29. Utrum quaelibet pars animalis sit animal
Qu. 30. Circa tractatum secundum, quaeritur: Utrum tantum tres sint potentiae animae vegetativae
Qu. 31. Utrum naturalissimum operum in viventibus sit generare sibi simile
Qu. 32. Utrum omnia viventia perfecta non orbata, nec habentia generationem spontaneam generant sibi simile
Qu. 33. Utrum omnia entia appetant esse divinum et immortale et agunt propter ipsum
Qu. 34. Utrum divisio finis sit bene posita
Qu. 35. Utrum generantia non possunt assimilari divino continuitate propter illud, quod nullum corruptibilium contingit permanere
Qu. 36. Utrum anima est causa corporis viventis secundum triplex genus causae
Qu. 37. Dubitatur: Utrum viventia solum alantur, nutriantur et augeantur
Qu. 38. Utrum nutritio in animali sit possibilis
Qu. 39. Utrum anima sit magis causa nutritionis quam ignis
Qu. 40. Utrum omnium a natura constantium est terminus, et ratio magnitudinis, augmenti et nutrimenti
Qu. 41. Circa capitulum secundum quaeritur: Utrum conditiones alimenti sint bene positae
Qu. 42. Utrum aqua sit nutrimentum ignis
Qu. 43. Utrum omnis generatio sibi similis fiat ex alimento superfluo
Qu. 44. Circa tractatum tertium quaeritur: Utrum sensus sit virtus passiva
Qu. 44A. Dubitatur: Utrum sensuum ipsorum sit sensus
Qu. 45. Utrum ad sentiendum necesse est esse sensum agentem ponere
Qu. 46. Utrum divisio passionis in passionem corruptivam et salvativam sit bene posita
Qu. 47. Utrum differentia inter sensum et intellectum sit bene posita
Qu. 48. Circa capitulum secundum, tractatus tertii, quaeritur: Utrum divisio sensibilis sit bene posita, scilicet in sensibile per se et per accidens
Qu. 49. Utrum divisio sensibilis per se in sensibile proprium et commune sit bene posita
Qu. 50. Utrum sensum contingit decipi circa proprium sensibile
Qu. 51. Utrum tantum quinque sunt sensibilia propria
Qu. 52. Utrum tantum quinque sunt sensibilia communia
Qu. 53. Circa capitulum tertium quaeritur: Utrum tantum quinque sunt visibilia
Qu. 54. Utrum color sit primum et proprium obiectum visus
Qu. 55. Utrum lumen sit corpus
Qu. 56. Utrum ad videndum colores requiratur lumen propter videndum colores
Qu. 57. Utrum lumen multiplicatur per medium in instanti
Qu. 58. Circa capitulum quartum quaeritur: Utrum divisio corporum sit bene posita
Qu. 59. Dubitatur, quid requiritur ad sonum
Qu. 60. Utrum sonus sit subiective in corpore sonante vel in medio
Qu. 61. Utrum campana pulsante autem Socrate loquente sit idem sonus, quem quilibet nostrum audit
Qu. 62. Utrum echon sit idem sonus cum sono primo
Qu. 63. Utrum definitio vocis sit bene posita
Qu. 64. Circa capitulum quintum, quaeritur: Utrum odor multiplicatur in medio realiter vel spiritualiter
Qu. 64A. Dubitatur, quid sit organum sensus olfactus
Qu. 65. Utrum homo habet peiorem odoratum multis animalibus
Qu. 66. Utrum homo habet certissimum tactum cum sit prudentissimum animalium
Qu. 67. Utrum tactus in genere hominum est signum ingeniositatis et non ingeniositatis
Qu. 68. Dubitatur: Utrum gustus est quidam tactus
Qu. 68A. Dubitatur: Utrum omnis sensus sit unius contrarietatis
Qu. 68B. Dubitatur: Utrum omnis sensus sit oppositorum
Qu. 69. Utrum gustabile sit in humido tamquam in subiecto
Qu. 70. Utrum sensus tactus sit unus sensus vel plures
Qu. 71. Utrum duo corpora tangunt se
Qu. 72. Utrum sensibile positum supra sensum facit sensationem
Qu. 73. Circa tractatum quartum, quaeritur: Utrum omnis sensus sit susceptivus specierum sine materia
Qu. 74. Utrum plantae sentiant aut non
Qu. 75. Utrum sensus percipit suum obiectum vel sensibile concretive vel abstractive
Qu. 76. Utrum excellens sensibile corrumpat sensum
Qu. 77. Circa capitulum secundum, quaeritur: Utrum tantum quinque sunt sensus exteriores
Qu. 78. Utrum omnia animalia perfecta non orbata habeant quinque sensus et sentiant omnia sensibilia
Qu. 79. Circa capitulum tertium vel secundum aliquos circa tractatum quartum, quaeritur: Utrum praeter quinque sensus exteriores oportet ponere potentiam sensitivam interiorem, scilicet sensum communem
Qu. 80. Utrum organum sensus communis sit ponendum in cerebro aut in capite
Qu. 81. Circa capitulum ultimum, quaeritur: Utrum praeter sensum communem sint ponendae aliae virtutes sensitivae interiores
Qu. 82. Utrum phantasia sit virtus interior

Liber III
Qu. 1. Circa initium tertii libri De anima, quaeritur in quo libro, quo determinat de potentia intellectiva et appetitiva et motiva secundum locum. Quaeritur quaestio: Utrum ad scientiam naturalem pertinet considerare de parte animae mediante, qua intelligit et sapit
Qu. 2. Utrum intellectus sit virtus passiva ab intelligibili
Qu. 3. Utrum sicut se habet sensus ad sensibile, sic se habet intellectus ad intelligibile
Qu. 4. Utrum necesse est intellectum antequam intelligat esse denudatum ab omni eo, quod intelligit, id est: Utrum antequam intelligit, habeat species intelligibiles
Qu. 5. Utrum intellectus humanus sit immixtus materiae aut separatus a materia
Qu. 6. Dubitatur: Utrum intellectus humanus generatur
Qu. 7. Utrum intellectus possibilis sit pura potentia
Qu. 8. Utrum differentiae inter sensum et intellectum sint bene assignatae
Qu. 9. Utrum intellectus humanus sit forma substantialis
Qu. 10. Utrum intellectus humanus sit forma substantalis inhaerens corpori humano
Qu. 11. Utrum unus sit intellectus quo omnes homines intelligunt
Qu. 12. Utrum intellectus possit aliquid intelligere
Qu. 13. Utrum intellectus humanus possit intelligere se ipsum
Qu. 14. Utrum in rebus materialibus res differt ab esse rei
Qu. 15. Utrum in rebus immaterialibus res et esse rei differunt
Qu. 16. Utrum in rebus immaterialibus idem est intellectus et quod intelligitur
Qu. 17. Utrum intellectus fiet omnia
Qu. 18. Utrum intellectus humanus in principio suae creationis habeat se tamquam tabula rasa, in qua nihil est depictum
Qu. 19. Utrum propter actualiter intelligere necesse est ponere intellectum agentem
Qu. 20. Utrum necesse sit in intellectu ponere duas differentias, scilicet intellectum agentem et intellectum possibilem
Qu. 21. Dubitatur, ex quo dictum est, quod intellectus agens et possibilis differunt, quaeritur ergo: Utrum intellectus agens et possibilis magis differunt, quam intellectus practicus et speculativus
Qu. 22. Utrum conditiones intellectus agentis sunt bene positae
Qu. 23. Utrum conditiones intellectus in actu sunt bene positae
Qu. 24. Utrum omne agens est nobilius passo
Qu. 25. Utrum principium sit melius materia
Qu. 26. Utrum intellectus sit perpetuus
Qu. 27. Utrum intellectus sit virtus organica
Qu. 28. Utrum reminiscimur post mortem
Qu. 29. Utrum intellectus humanus post separationem a corpore intelligat
Qu. 30. Utrum possibile sit intellectum humanum simul plura intelligere
Qu. 31. Utrum omnis intellectio simplex sit vera, vel utrum omnis conceptus simplex sit verus
Qu. 32. Utrum tantum tres sunt operationes intellectus
Qu. 33. Utrum veritas et falsitas sint in intellectu
Qu. 34. Utrum omne punctum et indivisibile numeratur seu intelligitur ut privatio. Quaestio tantum quaerit: Utrum omne punctum et indivisibile cognoscatur seu intelligatur vel concipiatur conceptu privativo
Qu. 35. Utrum species intelligibiles maneant in intellectu cessante actuali intellectione
Qu. 36. Utrum habitus intellectuales sint intensibiles et remissibiles
Qu. 37. Utrum actus intelligendi et habitus intellectuales realiter differunt ab intellectu
Qu. 38. Utrum species intelligibilis realiter distinguitur ab intellectione id est ab actu intelligendi
Qu. 39. Utrum sensui conveniat componere et dividere
Qu. 40. Utrum necesse sit quemlibet intelligentem phantasmata speculari
Qu. 41. Utrum intellectum existentem non separatum a magnitudine contingat intelligere substantias separatas.Quaestio tantum quaerit: Utrum intellectus humanus coniunctus corpori posset intelligere Deum, intelligentias et alias substantias separatas
Qu. 42. Utrum intellectus speculativus et intellectus practicus sint potentiae distinctae
Qu. 43. Utrum non ens intelligitur
Qu. 43A. Dubitatur, quis sit modus per quem movens intelligitur
Qu. 44. Dubitatur: Utrum Deus potest intelligere impossibile, scilicet: Utrum potest intelligere chimaeram et hircocervum
Qu. 45. Utrum lapis non est in anima, sed species lapidis
Qu. 46. Utrum sicut manus est organum organorum, sic intellectus species specierum intelligibilium et sensus species sensibilium
Qu. 47. Circa tractatum secundum, quaeritur: Utrum potentia animae motiva sit pars animae distincta ab aliis potentiis
Qu. 48. Utrum potentae animae sint quodammodo infinitae
Qu. 49. Utrum appetitus sit potentia animae distincta ab aliis potentiis
Qu. 50. Utrum natura non deficit in necessariis, nec habundat in superfluis, nec facit aliquid frustra
Qu. 51. Utrum differentia inter intellectum et phantasiam sit bene posita
Qu. 52. Utrum divisiones appetitus sint bene positae
Qu. 53. Utrum appetibile movet appetitum
Qu. 54. Utrum possibile sit appetitus contrarios esse in eodem
Qu. 55. Utrum appetitus et intellectus sint causae sufficientes et principia motus animalis
Qu. 56. Utrum omnibus animalibus insit motus localis
Qu. 57. Utrum animal ossibus et capillis sentiat
Qu. 58. Utrum sensus tactus cuilibet animali sit necessarius

Index rerum
Bibliografia
Index personarum