Giovanni Reale, przeł. E. I. Zieliński
ISBN: 978-83-7702-526-0
Stron: 698
Format: A5
Rok wydania: 2012 (wydanie drugie)

Pięciotomowa historia filozofii starożytnej autorstwa Giovanniego Reale, profesora historii filozofii antycznej Katolickiego Uniwersytetu Sacro Cuore w Mediolanie. Tom IV przedstawia filozofię pogańską w czasie pierwszych wieków epoki chrześcijańskiej.


SPIS TREŚCI

UWAGI WSTĘPNE

SZKOŁY EPOKI CESARSTWA

CZĘŚĆ PIERWSZA
KOŃCOWA FAZA ROZWOJU I UPADEK SZKOŁY PERYPATETYCKIEJ I WIELKICH SZKÓŁ HELLENISTYCZNYCH

SEKCJA PIERWSZA
ODKRYCIE EZOTERYCZNYCH PISM ARYSTOTELESA, NEOARYSTOTELIZM I JEGO OGRANICZONE ZNACZENIE HISTORYCZNOFILOZOFICZNE
I. ZAMILKNIĘCIE PERYPATU NA DWA WIEKI W EPOCE HELLENISTYCZNEJ
1. Likon; 2. Hieronim z Rodos; 3. Ariston z Keos; 4. Kritolaos z Faselis; 5. Diodor z Tyra
II. ODKRYCIE «EZOTERYCZNYCH» PISM ARYSTOTELESA, WIELKA EDYCJA ANDRONIKOSA Z RODOS I POWOLNE ODRADZANIE SIĘ FILOZOFII ARYSTOTELESOWSKIEJ W I WIEKU PRZED CHRYSTUSEM
1. Losy «ezoterycznych» pism Arystotelesa i ich opublikowanie; 2. Kryteria przyjęte przez Andronikosa w jego edycji «Corpus Aris-totelicum»; 3. Przedstawiciele i tendencje w szkole perypatetyc-kiej w I w. przed Chrystusem
III. NOWY KURS ARYSTOTELIZMU W DWÓCH PIERWSZYCH WIEKACH ERY CHRZEŚCIJAŃSKIEJ
1. Utrwalenie się i rozprzestrzenienie komentarzy do pism ezoterycznych; 2. Wpływy platoników i medioplatoników na perypatetyków ery chrześcijańskiej
IV. NEOARYSTOTELIZM ALEKSANDRA Z AFRODYZJI
1. Główne punkty ontologii Aleksandra i ich znaczenie; 2. Nauka o «Nous» i jej nowość (65); 3. Obecność składnika mistycznego w metafizyce Aleksandra

SEKCJA DRUGA
OSTATNIE ŚWIADECTWA ZWOLENNIKÓW FILOZOFII OGRODU I PRZESŁANIE EPIKURA WYRYTE W KAMIENIU
I. ODRODZENIE SIĘ EPIKUREIZMU W DWU PIERWSZYCH WIEKACH ERY CHRZEŚCIJAŃSKIEJ
1. Świadectwa potwierdzające żywotność i popularność filozofii Ogrodu w epoce Cesarstwa; 2. Dogmatyczna stabilność epikureizmu oraz uwydatnienie się jego charakteru religii laickiej; 3. Prestiż zdobyty przez Epikura i epikurejczyków w epoce Cesarstwa
II. DIOGENES Z OJNOANDY
1. Portyk zbudowany z polecenia Diogenesa z Ojnoandy i jego cel; 2. Wykład nauk z zakresu fizyki; 3. Wykład etyki
III. UPADEK EPIKUREIZMU

SEKCJA TRZECIA
ODRODZENIE FILOZOFII PORTYKU W RZYMIE I NEOSTOICYZM
IV. OSTATNIA FAZA ROZWOJU SZKOŁY STOICKIEJ
1. Żywotność i rozprzestrzenienie się stoicyzmu w epoce Cesarstwa; 2. Cechy neostoicyzmu
II. SENEKA
1. Cechy myśli Seneki; 2. Bóg i to co boskie (104); 3. Koncepcja człowieka; 4. Sumienie; 5. Wola; 6. Poczucie grzechu; 7. Równość wszystkich ludzi i wzajemna miłość; 8. Domniemane relacje Seneki ze św. Pawłem
III. MUZONIUSZ RUFUS
1. Wyakcentowanie praktycznego aspektu filozofii; 2. Ćwiczenie jako urzeczywistnienie cnoty i dobra; 3. Nowe motywy
IV. EPIKTET, FILOZOF NIEWOLNIK
1. Cechy stoicyzmu Epikteta; 2. Podstawowa zasada etyki Epikteta; 3. Trójpodział filozofii o znaczeniu etycznym; 4. «Proairesis», czyli podstawowy wybór moralny; 5. Nowy sposób odczuwania tego co boskie; 6. Pokrewieństwo człowieka z Bogiem i braterstwo ludzi; 7. Oddawanie czci Bogu
V. MAREK AURELIUSZ, CESARZ FILOZOF
1. Cechy stoicyzmu Marka Aureliusza; 2. Kosmiczny przepływ i przemijanie wszystkiego; 3. Potwierdzenie stoickiego monizmu panteistycznego; 4. Nowa antropologia: człowiek jako ciało, dusza i umysł; 5. Ucieczka do własnego wnętrza; 6. Nowy duch
VI. ZANIK FILOZOFII STOICKIEJ

SEKCJA CZWARTA
ODRODZENIE SIĘ PIRRONIZMU I NEOSCEPTYCYZM
I. AINEZYDEM I PONOWNE PRZEMYŚLENIE PIRRONIZMU
1. Powody odrodzenia się pirronizmu i jego cechy; 2. Dziesięć «tropów», czyli wykaz najwyższych kategorii wątpienia; 3. Zanegowanie prawdy, zasady przyczynowości oraz możliwości wnioskowania wykraczającego poza doświadczenie; 4. Stosunek sceptycyzmu Ainezydema do heraklityzmu; 5. Idee moralne
II. AGRYPPA I DALSZY ROZWÓJ NEOSCEPTYCYZMU
1. Sceptycy po Ainezydemie; 2. Nowy wykaz «tropów» sporządzony przez Agryppę; 3. Znaczenie nowego wykazu «tro-pów»
III. SEKSTUS EMPIRYK I KOŃCOWA FAZA ROZWOJU STAROŻYTNEGO SCEPTYCYZMU
1. Krótka charakterystyka różnych kierunków medycyny greckiej ze szczególnym uwzględnieniem kierunku empirycznego; 2. Menodot - między medycyną empiryczną a sceptycyzmem; 3. Sekstus Empiryk i przeformułowanie sceptycyzmu; 4. Sekstusa życie bez dogmatów, czyli życie bez filozofii; 5. Sekstusa systematyczna krytyka wszystkich nauk i filozofii
IV. WYCZERPANIE SIĘ SCEPTYCYZMU

SEKCJA PIĄTA
ODRODZENIE SIĘ CYNIZMU
I. ODRODZENIE SIĘ CYNIZMU W EPOCE CESARSTWA I JEGO CECHY
II. STOICYZUJĄCY I RELIGIJNY NURT CYNIZMU W EPOCE CESARSTWA
1. Demetrios; 2. Dion Chryzostom
III. NURT CYNIZMU EPOKI CESARSTWA INSPIRUJĄCY SIĘ DAWNYM RADYKALIZMEM KONTESTUJĄCYM
1. Ojnomaos z Gadary; 2. Demonaks; 3. Peregrinos Pro-teus
IV. CYNIZM EPOKI CESARSTWA JAKO ZJAWISKO MASOWE I JEGO WEWNĘTRZNE SPRZECZNOŚCI

CZĘŚĆ DRUGA
PONOWNE ODKRYCIE TEGO CO NIECIELESNE I TRANSCENDENCJI. FILON Z ALEKSANDRII. ODRODZENIE SIĘ PLATONIZMU I PITAGOREIZMU. PISMA HERMETYCZNE I «WYROCZNIE CHALDEJSKIE»

SEKCJA PIERWSZA
FILON Z ALEKSANDRII I «FILOZOFIA ŻYDOWSKA»
I. GENEZA, ELEMENTY SKŁADOWE I GŁÓWNE PROBLEMY FILOZOFII FILONA Z ALEKSANDRII
1. Geneza myśli Filona i jej rola w dziejach filozofii starożytnej; 2. Składnik helleński; 3. Składnik żydowski; 4. Alegoreza Filona oraz jej greckie i hebrajskie poprzedniczki
II. FILON I PRELUDIUM WIELKIEJ PRZEMIANY MYŚLI ZACHODNIEJ
1. Pierwsze sformułowanie problemu relacji zachodzących między Boskim objawieniem a filozofią, czyli między wiarą a rozumem; 2. Ku rozbiciu hellenistycznych ram wiedzy filozoficznej: wysunięcie teologii na plan pierwszy oraz ogłoszenie prymatu «mądrości teoretycznej» nad «mądrością praktyczną
III. METAFIZYKA, TEOLOGIA I ONTOLOGIA FILONA
1. Przezwyciężenie materialistycznyeh i immanentystycznych założeń systemów hellenistycznych i ponowne uznanie tego co niecielesne oraz transcendencji; 2. Nowa koncepcja Boga; 3. Pierwsze filozoficzne sformułowanie nauki o stworzeniu; 4. Nauka o «Logosie»; 5. Nauka o «Mocach»; 6. Zmiany wprowadzone przez Filona do nauki o ideach; 7. Dusze bez ciała i aniołowie
IV. ANTROPOLOGIA I FILOZOFIA MORALNA FILONA
1. Nowa koncepcja natury człowieka, czyli człowiek o trzech wymiarach; 2. Przezwyciężenie intelektualizmu etycznego filozofii greckiej i uznanie wiary za najwyższą cnotę; 3. Droga do Boga, mistyczne z Nim zjednoczenie i ekstaza
 
SEKCJA DRUGA
MEDIOPLATONIZM I PONOWNE ODKRYCIE METAFIZYKI PLATOŃSKIEJ
I. POWSTANIE, CECHY I PRZEDSTAWICIELE MEDIOPLATONIZMU
1. Końcowe losy Akademii i początki medioplatonizmu; 2. Ogólne cechy medioplatonizmu; 3. Przedstawiciele i kierunki medioplatonizmu; 4. Historyczne i teoretyczne znaczenie medioplatonizmu oraz jego ograniczenia
II. METAFIZYKA MEDIOPLATONIZMU
1. Byt niecielesny, Bóg i jego transcendencja; 2. Idee jako myśli Boże i wyróżnienie bytów inteligibilnych pierwszych, czyli idei transcendentnych, i bytów inteligibilnych drugich, czyli form tkwiących w rzeczach; 3. Hierarchia tego co boskie: ku nauce o hipostazach; 4. Kosmologia medioplatońska: materia i powstanie kosmosu; 5. Demonologia medioplatońska
III. ANTROPOLOGIA I ETYKA MEDIOPLATONIZMU
1. Ostateczny cel człowieka i upodobnienie się do Boga; 2. Duchowa natura człowieka i dualistyczne pojmowanie duszy i ciała; 3. Skala wartości i cnota; 4. Etyka medioplatońska a etyka stoicka

SEKCJA TRZECIA
ODRODZENIE SIĘ FILOZOFII PITAGOREJSKIEJ, KOLEJNE FAZY JEJ ROZWOJU ORAZ KOŃCOWA FUZJA NEOPITAGOREIZMU Z MEDIOPLATONIZMEM
I. ŹRÓDŁA, PRZEDSTAWICIELE, NURTY I CECHY PITAGOREIZMU EPOKI HELLENISTYCZNEJ I EPOKI CESARSTWA
1. Losy szkoły pitagorejskiej; 2. Falsyfikaty pism przypisywanych dawnym pitagorejczykom pochodzące z epoki hellenistycznej i z epoki Cesarstwa, ich geneza i prawdopodobne znaczenie; 3. Relacje doksograficzne zaczerpnięte od pitagorejczyków nieznanych z imienia; 4. Neopitagorejczycy znani z imienia; 5. Cechy pitagoreizmu epoki hellenistycznej i epoki Cesarstwa
II. GŁÓWNE PUNKTY DOKTRYNALNE NEOPITAGOREIZMU
1. Odzyskanie koncepcji tego co niecielesne i ponowne uznanie jego ontologicznego pierwszeństwa; 2. Metodologiczne, metafizyczne i teologiczne znaczenie liczb w neopitagoreizmie; 3. Nauka o najwyższych zasadach: Monadzie i Diadzie oraz próba wyprowadzenia całej rzeczywistości z najwyższej Jedności; 4. Mistyczny ideał życia ludzkiego
III. NUMENIOS Z APAMEII SYNTEZA NEOPITAGOREIZMU Z MEDIOPLATONIZMEM
1. Stanowisko filozoficzne Numeniosa; 2. Głoszenie bezwzględnej wyższości tego co niecielesne; 3. Struktura bytu niecielesnego i nauka o trzech bogach; 4. Neopitagorejska nauka o Monadzie i Diadzie w kontekście ontologii Numeniosa; 5. Materia, dusza zła i dusza dobra; 6. Numenios u progu neoplatonizmu

SEKCJA CZWARTA
PISMA HERMETYCZNE I «WYROCZNIE CHALDEJSKIE»
I. FENOMEN HERMETYZMU I RÓŻNE JEGO ASPEKTY
1. Hermes Trismegistos i literatura hermetyczna; 2. Główne cechy hermetyzmu (443); 3. Bóg, hierarchia tego co boskie, powstanie kosmosu i człowieka w «Corpus Hermeticum»; 4. Umysł, poznanie i zbawienie; 5. Ekstaza i eschatologia w hermetyzmie
II. «WYROCZNIE CHALDEJSKIE* I ICH HISTORYCZNE ZNACZENIE
1. Geneza «Wyroczni Chaldejskich»; 2. Doktryny filozoficzne «Wyroczni Chaldejskich»; 3. Mądrość magiczna i teurgia «Wyroczni Chaldejskich»

CZĘŚĆ TRZECIA
PLOTYN I NEOPLATONIZM POGAŃSKI

SEKCJA PIERWSZA
POWSTANIE NEOPLATONIZMU: OD SZKOŁY AMMONIOSA
W ALEKSANDRII DO SZKOŁY PLOTYNA W RZYMIE
I. AMMONIOS SAKKAS I JEGO SZKOŁA W ALEKSANDRII
1. Zagadka Ammoniosa Sakkasa; 2. Świadectwa Hieroklesa i Nemesiosa o myśli Ammoniosa; 3. Uczniowie Ammoniosa
II. SZKOŁA PLOTYNA W RZYMIE I POWSTANIE «ENNEAD»
1. Z Aleksandrii do Rzymu; 2. Cechy szkoły Plotyna i jej cele
III. PODJĘCIE NA NOWO I DOKOŃCZENIE «DRUGIEGO ŻEGLOWANIA»
1. Stosunek Plotyna do wcześniejszych filozofów; 2. Plotyn wprowadza w życie i rozwija do końca wymagania postawione przez medioplatonizm i neopitagoreizm; 3. Związki Plotyna z myślą Wschodu, z Filonem, gnozą i chrześcijaństwem; 4. Główne punkty myśli Plotyna i ich stosunek do wcześniejszych spekulacji oraz ich nowość; 5. Metoda Plotyna
IV. MOŻLIWE METODY INTERPRETOWANIA I WYKŁADANIA MYŚLI PLOTYNA
1. Interpretacje proponowane przez historyków filozofii; 2. Droga wybrana w tym wykładzie; 3. Części systemu

SEKCJA DRUGA
PODSTAWY I STRUKTURA SYSTEMU PLOTYNA
I. PIERWSZA HIPOSTAZA: JEDNO
1. Przedwstępne wykazanie istnienia Jednego i trzech hipostaz; 2. Nieskończoność, absolutna transcendencja i niewysłowioność Jednego; 3. Pozytywne określenia Jednego; 4. Jedno jako wolne działanie tworzące siebie; 5. Pochodzenie wszystkich rzeczy od Jednego
II. DRUGA HIPOSTAZA: «NOUS», CZYLI UMYSŁ
1. Podwójna relacja łącząca Jedno i Umysł; 2. Umysł jako byt, myśl i życie; 3. Umysł jako «kosmos inteligibilny»; 4. Kategorie świata inteligibilnego
III. TRZECIA HIPOSTAZA: DUSZA
1. Pochodzenie Duszy od Umysłu i podwójna relacja Duszy do Umysłu (547); 2. Istotne cechy Duszy i jej podstawowa rola w systemie Plotyna (549); 3. Dusza i jej położenie pośrednie (552); 4. Wielość Duszy (554); 5. Dusza, «physis» i «logos» (557)
IV. POCHODZENIE TEGO CO ZMYSŁOWE OD TEGO CO INTELIGIBILNE, ZNACZENIE I WARTOŚĆ KOSMOSU FIZYCZNEGO
1. Problem wyprowadzenia świata fizycznego; 2. Pochodzenie materii świata zmysłowego i jej cechy; 3. Formy i rozumny plan świata, ich geneza i stosunek do materii; 4. Geneza czasowości; 5. Geneza tego co cielesne i przestrzenności oraz ich natura; 6. Pozytywny charakter świata cielesnego
V. POWSTANIE, NATURA I PRZEZNACZENIE CZŁOWIEKA
1. Człowiek przed zstąpieniem do świata cielesnego; 2. Zejście dusz do ciał; 3. Człowiek oraz relacje między duszą a ciałem; 4. Działania i funkcje duszy; 5. Człowiek i jego wolność; 6. Eschatologiczne losy duszy i ostateczny cel człowieka; 7. Reforma hierarchii wartości; 8. Drogi powrotu do Absolutu; 9. Ponowne zjednoczenie się z Jednym; 10. Ekstaza
VI. NATURA I ORYGINALNOŚĆ METAFIZYKI PLOTYNA
1. Metafizyka Pio ty na nie jest ani formą emanacjonizmu typu orientalnego, ani formą panteizmu, ani formą kreacjonizmu; 2. Wolność Jednego, «wyjście» i «powrót»; 3. «Stwórcza kontemplacja»

SEKCJA TRZECIA
ROZWÓJ NEOPLATONIZMU I KONIEC STAROŻYTNEJ FILOZOFII GRECKO-POGAŃSKIEJ
I. CAŁOŚCIOWE SPOJRZENIE NA SZKOŁY, PRZEDSTAWICIELI I KIERUNKI W NEOPLATONIZMIE
1. Uwagi metodologiczne dotyczące rekonstrukcji dziejów neoplato-nizmu; 2. Szkoły i przedstawiciele neoplatonizmu; 3. Różne orientacje szkół neoplatońskich
II. BEZPOŚREDNI UCZNIOWIE PLOTYNA
1. Ameliusz; 2. Porfiriusz
III. JAMBLICH I SZKOŁA SYRYJSKA
1. Jamblich i nowy kurs filozofii neoplatońskiej; 2. Metafizyka i teologia Jambficha; 3. Jamblich a teurgia; 4. Reguły interpretowania tekstów klasycznych; 5. Teodoros z Assiny i inni uczniowie Jambficha
IV. SZKOŁA PERGAMOŃSKA
1. Cechy i przedstawiciele szkoły pergamońskiej; 2. Julian (Apostata); 3. Salustios
V. PROKLOS I SZKOŁA ATEŃSKA
1. Powstanie szkoły ateńskiej; 2. Poprzednicy Proklosa: Plutarch z Aten, Syrianos i Domninos; 3. Proklos i synteza filozoficzno-religijna; 4. Struktura tego co niecielesne, czyli Proklosa system hipostaz; 5. Prawa kierujące wyjściem rzeczywistości z Jednego według Proklosa; 6. Cnota teurgiczna; 7. Człowiek i jego ponowne zjednoczenie się z Absolutem; 8. Następcy Proklosa: Marinos, Izydor, Damaskios i Simplikios
VI. DRUGA SZKOŁA NEOPLATOŃSKA W ALEKSANDRII
1. Cechy ostatniej fazy rozwoju neoplatonizmu aleksandryjskiego; 2. Neoplatoriscy myśliciele aleksandryjscy i łączenie platonizmu z chrześcijaństwem; 3. Aleksandryjscy komentatorzy neoplatońscy
VII. WZMIANKA O NEOPLATONIKACH ŁACIŃSKIEGO ZACHODU
VIII. KONIEC STAROŻYTNEJ FILOZOFII POGAŃSKIEJ
1. Edykt Justyniana i zakazanie poganom publicznego nauczania; 2. Los neoplatoników ze szkoły ateńskiej po dekrecie Justyniana