Giovanni Reale, przeł. E. I. Zieliński
ISBN: 978-83-7702-523-9
Stron: 500
Format: A5
Rok wydania: 2012 (wydanie drugie)

Pięciotomowa historia filozofii starożytnej autorstwa Giovanniego Reale, profesora historii filozofii antycznej Katolickiego Uniwersytetu Sacro Cuore w Mediolanie. Tom I zawiera rozważania dotyczące filozofów przyrody, sofistów, Sokratesa i sokratyków mniejszych.


SPIS TREŚCI

UWAGI WSTĘPNE
PRZEDMOWA

OD POCZĄTKÓW DO SOKRATESA

WPROWADZENIE:
POWSTANIE, NATURA ORAZ ROZWÓJ FILOZOFII I SPEKULATYWNYCH PROBLEMÓW STAROŻYTNOŚCI

I. POWSTANIE FILOZOFII W GRECJI
1. Filozofia jako twór geniuszu greckiego; 2. Bezpodstawność tezy o domniemanym pochodzeniu filozofii ze Wschodu; 3. Specyficzne przekształcenie teoretyczne wiedzy egipskiej i chaldejskiej pod wpływem ducha greckiego; 4. Wnioski
II. FORMY ŻYCIA DUCHOWEGO GREKÓW, KTÓRE PRZYGOTOWAŁY POWSTANIE FILOZOFII
1. Poematy Homera; 2. Bogowie religii publicznej i ich relacja do filozofii; 3. Religia misteriów: wpływ orfizmu na ukształtowanie się problematyki filozofii starożytnej; 4. Warunki polityczne, społeczne i ekonomiczne, które sprzyjały powstaniu filozofii u Greków
III. NATURA I PROBLEMY FILOZOFII STAROŻYTNEJ
1. Cechy charakterystyczne filozofii starożytnej; 2. Problemy filozofii starożytnej
IV. OKRESY FILOZOFII STAROŻYTNEJ

 
CZĘŚĆ PIERWSZA:
JOŃSCY I ITALSCY FILOZOFOWIE PRZYRODY PROBLEMATYKA PHYSIS, BYTU I KOSMOSU

SEKCJA PIERWSZA:
ZAPOWIEDŹ PROBLEMATYKI KOSMOLOGICZNEJ
I. MITY TEOGONICZNE I KOSMOGONICZNE

SEKCJA DRUGA:
MILEZYJCZYCY I HERAKLIT
I. TALES
1. Filozoficzne twierdzenia przypisywane Talesowi; 2. Znaczenie terminu «zasada»; 3. Zasadą jest woda; 4. Inne twierdzenia Talesa
II. ANAKSYMANDER
1. Bezkres jako zasada i jego cechy; 2. Powstanie wszystkich rzeczy z bezkresu; 3. Nieskończona liczba światów i powstanie naszego świata
III. ANAKSYMENES
1. Zasada pojęta jako powietrze; 2. Powstawanie rzeczy z powietrza; 3. Stosunek Anaksymenesa do jego poprzedników
IV. HERAKLIT Z EFEZU
1. Wieczna zmienność wszystkiego; 2. Stawanie się jako walka przeciwieństw oraz ich ukryta harmonia (synteza przeciwieństw); 3. Ogień jako zasada wszystkiego; 4. Dusza

SEKCJA TRZECIA:
PITAGOREIZM
I. DLACZEGO MÓWIMY OGÓLNIE O PITAGOREJCZYKACH, A NIE O POSZCZEGÓLNYCH PITAGOREJCZYKACH - CECHY SZKOŁY PITAGOREJSKIEJ
II. NOWY SPOSÓB ROZUMIENIA ZASADY
1. Liczba zasadą wszystkiego; 2. Elementy liczby: podstawowe przeciwieństwo i harmonia; 3. Przejście od liczby do rzeczy; 4. Utworzenie pojęcia «kosmosu»: świat jest «po-rządkiem»
III. WIARA PITAGOREJSKA: CZŁOWIEK, JEGO DUSZA I JEJ PRZEZNACZENIE
IV. STRUKTURALNE APORIE PITAGOREIZMU
1. Aporie dotyczące Boga i tego co boskie; 2. Aporie dotyczące duszy

SEKCJA CZWARTA:
KSENOFANES I ELEACI
I. KSENOFANES
1. Ksenofanes a eleaci; 2.Krytyka pojmowania bóstw i obalenie założeń tradycyjnej religii; 3. Bóg i to co boskie według Ksenofanesa; 4. Fizyka Ksenofanesa; 5. Idee moralne
II. PARMENIDES
1. Trzy drogi badań; 2. Droga bezwzględnej prawdy; 3. Droga błędu; 4. Trzecia droga: możliwe do przyjęcia wytłumaczenie zjawisk i parmenidejska «doksa»; 5. Strukturalna aporia filozofii parmenidejskiej
III. ZENON Z ELEI
1. Powstanie dowodzenia dialektycznego; 2. Dialektyczne argumenty przeciw ruchowi; 3. Dialektyczne argumenty przeciw wielości; 4. Znaczenie Zenona
IV. MELISSOS Z SAMOS
1. Usystematyzowanie filozofii eleackiej; 2. Atrybuty bytu i sposób ich uzasadnienia; 3. Wykluczenie sfery doświadczenia i «doksy»
 
SEKCJA PIĄTA:
PLURALIŚCII EKLEKTYCZNI FILOZOFOWIE PRZYRODY
I. EMPEDOKLES
1. Cztery «elementy»; 2. Miłość i nienawiść; 3. Sfajros i kosmos; 4. Poznanie; 5. Dusza i to co boskie; 6. Aporie filozofii Empedoklesa
II. ANAKSAGORAS Z KLADZOMEN
1. Homoiomerie; 2. Boski umysł; 3. Aporie filozofii Anaksagorasa
III. ATOMIŚCI
1. Odkrycie atomów pojętych jako zasady; 2. Atomy, ruch mechaniczny i konieczność; 3. Człowiek, dusza, to co boskie; 4. Poznanie; 5. Etyka demokrytejska
IV. EKLEKTYCZNI FILOZOFOWIE PRZYRODY
1. Zjawisko eklektyzmu i upadek filozofii przyrody; 2. Diogenes z Apollonii i jego historyczne znaczenie; 3. Archelaos z Aten

CZĘŚĆ DRUGA:
SOFIŚCI - PRZEJŚCIE OD FILOZOFII PRZYRODY DO FILOZOFII MORALNEJ

SEKCJA PIERWSZA:
GENEZA I NATURA PROBLEMATYKI MORALNEJ
I. DLACZEGO FILOZOFICZNY PROBLEM CZŁOWIEKA NIE POJAWIŁ SIĘ RÓWNOCZEŚNIE Z PROBLEMEM KOSMOSU
II. KILKA ROZRÓŻNIEŃ TERMINOLOGICZNYCH I POJĘCIOWYCH ISTOTNYCH DLA ZROZUMIENIA PROBLEMATYKI ETYCZNEJ
III. REFLEKSJA MORALNA PRZED POJAWIENIEM SIĘ FILOZOFII MORALNEJ
 
SEKCJA DRUGA:
SOFIŚCI
I. POWSTANIE, NATURA I CELE RUCHU SOFISTYCZNEGO
1. Znaczenie terminu «sofista»; 2. Powody powstania sofistyki; 3. Indukcyjna metoda dociekań sofistycznych; 4. Praktyczne cele sofistyki; 5. Zapłata pieniężna pobierana przez sofistów; 6. Panhelleński duch sofistyki; 7. Oświeceniowy charakter greckiej sofistyki; 8. Różne nurty sofistyki
II. PROTAGORAS
1. Zasada «homo-mensura»; 2. Zasada dwóch sprzecznnych ze sobą sądów i jej zastosowanie; 3. Nauczanie «cnoty» i znaczenie tego terminu; 4. Ograniczenie znaczenia zasady «homo-mensura»; 5. Utylitarystyczne podłoże filozofii Protagorasa; 6. Stanowisko Protagorasa odnośnie do bogów
III. GORGIASZ
1. Zanegowanie prawdy; 2. Nic nie istnieje; 3. Gdyby nawet byt istniał, byłby niepoznawalny; 4. Nawet gdyby byt mógł być poznany, byłby niewyrażalny; 5. Ucieczka na płaszczyznę doświadczenia i sytuacji; 6. Retoryka i wszechmoc słowa; 7. Słowo i poetyckie oszustwo
IV. PRODIKOS Z KEOS
1. Odkrycie synonimiki; 2. Utylitaryzm etyczny i mit «Heraklesa na rozdrożu»; 3. Bogowie jako ubóstwienie tego co użyteczne
V. HIPPIASZ I ANTYFONT
1. Naturalistyczny nurt sofistyki; 2. Metoda wiedzy encyklopedycznej Hippiasza (polimathia); 3. Przeciwstawienie sobie «nomos» i «physis»; 4. Radykalizacja przeciwieństwa między «nomos» i «physis» u Antyfonta; 5. Naturalistyczny kosmopolityzm i egalitaryzm
VI. ERYŚCII SOFIŚCI POLITYCY
1. Cechy erystyki; 2. Tezy głoszone przez sofistów polityków
VII. PODSUMOWANIE SOFISTYKI

CZĘŚĆ TRZECIA:
SOKRATES I SOKRATYCY MNIEJSI. POWSTANIE FILOZOFII MORALNEJ

SEKCJA PIERWSZA:
SOKRATES. ODKRYCIE ISTOTY CZłOWIEKA
I. KWESTIA SOKRATYCZNA I PROBLEM ŹRÓDEŁ
II. ETYKA SOKRATEJSKA
1. Stosunek Sokratesa do filozofii «physis»; 2. Odkrycie istoty człowieka; 3. Uściślenia i świadectwa odnoszące się do nowej sokratejskiej koncepcji «psyche»; 4. Nowe znaczenie «arete» i przewrót na skali wartości; 5. «Paradoksy» sokratejskiej etyki; 6. Panowanie nad sobą, wewnętrzna wolność i autarkia; 7. Przyjemność, pożytek i szczęście; 8. Przyjaźń; 9. Polityka; 10. Rewolucja bez przemocy
III. TEOLOGIA SOKRATEJSKA I JEJ ZNACZENIE
1. Stanowisko Sokratesa wobec problematyki teologicznej; 2. Bóg jako Inteligencja wyznaczająca cel i jako Opatrzność; 3. «Daimónion» Sokratesa; 4. Relacje między teologią a etyką Sokratesa
IV. DIALEKTYKA SOKRATEJSKA
1. Protreptyczna funkcja metody dialogicznej; 2. Sokratejska niewiedza; 3. Ironia sokratejska; 4. Element elenktyczny i maieutyczny; 5. Czy Sokrates jest twórcą logiki?
V. APORIE I OGRANICZENIA STRUKTURALNE SOKRATYZMU

SEKCJA DRUGA:
SOKRATYCY MNIEJSI
I. KRĄG SOKRATYKÓWI SZKOŁY SOKRATYCZNE MNIEJSZE
II. ANTYSTENES I ZAŁOŻENIE SZKOŁY CYNICKIEJ
1. Związki Antystenesa z Sokratesem; 2. Orędzie wolności i wyzwolenia; 3. Wyzwolenie od pożądań i przyjemności; 4. Wyzwolenie ze złudzeń stwarzanych przez społeczeństwo i gloryfikacja trudu; 5. Antystenes twórcą cynizmu
III. ARYSTYP I SZKOŁA CYRENAIKÓW
1. Związki Arystypa z Sokratesem; 2. Teoretyczne założenia cyrenaizmu ; 3. Hedonizm cyrenaików; 4. Zerwanie z «etosem» miasta-państwa (427)
IV. EUKLIDES I SZKOŁA MEGAREJSKA
1. Filozofia Euklidesa jako próba połączenia eleatyzmu i sokratyzmu; 2. Składnik eleacki; 3. Składnik sokratejski; 4. Wypośrodkowanie między eleatyzmem a sokratyzmem i jego znaczenie; 5. Megarejska erystyka a sokratejska dialektyka
V. FEDON I SZKOŁA W ELIDZIE
VI. PODSUMOWANIE ODNOŚNIE DO SOKRATYKÓW MNIEJSZYCH

DODATEK PIERWSZY:
ORFIZM I NOWOŚĆ JEGO PRZESŁANIA

1. Zachowana literatura orficka i jej wartość
2. Istotna nowość orfizmu
3. Orfizm i wiara w metempsychozę
4. Cel ostateczny duszy według orfizmu
5. Orficka teogonia, mit o Dionizosie i Tytanach oraz geneza pierwotnej winy, którą dusza musi odpokutować
6. Orfickie wtajemniczenia i oczyszczenia

DODATEK DRUGI:
UŚCIŚLENIA DOTYCZĄCE PODSTAWOWYCH CECH GRECKIEGO ROZUMIENIA FILOZOFII

1. «Cały» byt przedmiotem filozofii starożytnej
2. Filozofia jako podstawowa potrzeba ducha ludzkiego
3. Kontemplacja bytu celem filozofii
4. Praktyczno-moralna wartość filozofii: greckie «theorein» nie jest myśleniem czysto abstrakcyjnym, lecz myśleniem, które głęboko oddziałuje na życie etyczno-polityczne
5. Filozofia a «eudaimonia»
6. Radykalna ufność greckiego filozofa w możliwość osiągnięcia prawdy i życia w prawdzie
7. Uwagi o metodzie filozofii starożytnej